Model kształcenia uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się na I etapie edukacji
Model przeznaczony jest do wykorzystania w pracy z uczniem, który ma trudności w realizacji standardów wymagań zawartych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Trudności ucznia mogą wynikać z niepełnosprawności sensorycznej, intelektualnej, ograniczeń zdrowotnych i środowiskowych. Model może być również wykorzystany w pracy z uczniem szczególnie uzdolnionym, który nie ma trudności w realizacji standardów wymagań edukacyjnych, ale potrzebuje innego typu wsparcia psychologiczno-pedagogicznego. Rozpoznawanie specjalnych potrzeb edukacyjnych (SPE) ucznia w przedszkolach, szkołach i placówkach
1 przeprowadzane jest przez Z e s p ó ł , tworzony odpowiednio przez nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych, specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem. Wiąże się to z systematycznym zbieraniem informacji, obserwacją, r o zpoznawaniem warunków, przebiegu i wyników uczenia się
2 . Stosowane procedury mają na celu określenie przyczyn niepowodzeń szkolnych ucznia, rozpoznanie ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się, a także okreś- lenie predyspozycji i uzdolnień. Na podstawie przeprowadzonego rozpoznania Zespół opracowuje odpowiednią dla dziecka ofertę edukacyjną lub edukacyjno-terapeutyczną. W przypadku posiadania przez ucznia orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnię specjalistyczną, Zespół opracowuje I n d y w i d u a l n y P r o g r a m E d u k a c y j n o -T e r a p e u t y c z n y ( I P E T ) , a w przypadku posiadania orzeczenia o potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży wydanego przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną w tym poradnię specjalistyczną lub opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej (w tym poradni specjalistycznej) bądź na podstawie rozpoznania dokonanego na poziomie przedszkola, szkoły, placówki, Zespół zakłada i prowadzi K a r t ę I n d y w i d u a l n y c h P o t r z e b U c z n i a , zwaną dalej Kartą. Karta jest podstawą do opracowania Planu Działań Wspierających ( P D W ). PDW może być opracowany dla ucznia (plan indywidualny) lub dla grupy uczniów o jednorodnym lub zbliżonym rozpoznaniu. IPET i PDW realizowane są na zajęciach obowiązkowych, dodatkowych i nadobowiązkowych zgodnie z prawem oświatowym.
- POZIOM DIAGNOSTYCZNY – ROZPOZNAWANIE POTRZEB UCZNIA
Na poziomie diagnostycznym Zespół rozpoznaje specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz warunki koniecznego dostosowania środowiska szkolnego ucznia. W tym celu analizuje dane zawarte w treści orzeczenia/opinii, jak również ustala obszary i procedury koniecznego rozpoznania, a następnie przeprowadza rozpoznanie. W modelu uwzględnione są dwa typy działań diagnostycznych: wstępne i monitorujące. R o z p o z n a n i e wstępne przeprowadzane w przedszkolu, szkole lub placówce ma na celu zdobycie możliwie kompletnej wiedzy o możliwościach psychofizycznych i indywidualnych potrzebach rozwojowych i edukacyjnych ucznia. Informacje zawarte w orzeczeniach czy opiniach wydawanych przez poradnie mają zazwyczaj charakter ogólny i są niewystarczające do zaplanowania konkretnych działań wspierających.
sytuacjach edukacyjnych. R o z p o z n a n i e m o n i t o r u j ą c e , przeprowadzane po określonym czasie, ma na celu pozyskanie informacji pozwalających na dokonanie oceny efektywno- ści podejmowanych działań. Służy planowaniu dalszego wsparcia. Jeżeli dziecko posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, Zespół przeprowadza rozpoznanie w formie wielospecjalistycznej oceny poziomu funk- 45 c j o n o w a n i a u c z n i a . W przypadku posiadania przez dziecko innego orzeczenia lub opinii Zespół przeprowadza r o z p o z n a n i e i n d y w i d u a l n y c h p o t r z e b u c z n i a . Obydwie formy postępowania diagnostycznego obejmują ustalenie mocnych stron dziecka, w tym jego zainteresowań, czyli cech, co do których można zakładać, że świadczą o prawidłowym rozwoju. Otrzymane dane stanowią podstawę konstruowania Indywidualnych Programów Edukacyjno-Terapeutycznych oraz Planów Działań Wspierających. Następnym celem zarówno wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania (dla potrzeb IPET), jak i rozpoznania indywidualnych potrzeb ucznia (na rzecz PDW) jest identyfikacja trudno- ści rozwojowych i edukacyjnych3 dziecka oraz dodatkowo wymagań w zakresie dostosowania otoczenia do potrzeb ucznia. W realizacji tych celów członkowie Zespołu wykorzystują wyniki analizy dokumentacji szkolnej oraz wyniki wnikliwej obserwacji ucznia.
1 . A n a l i z a d o k u m e n t a c j i u c z n i a
W indywidualnych przypadkach analizowane będą np.: orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, inne orzeczenie lub opinia, arkusz ocen, wyniki testów kompetencji, sprawdzianów, egzaminów, wyniki badań specjalistycznych, karta zdrowia, wcześniejsze wielospecjalistyczne oceny poziomu funkcjonowania ucznia, informacje z poprzedniego rozpoznania na poziomie przedszkola, szkoły lub placówki, informacje od rodziców, ewentualne informacje z wywiadów środowiskowych etc. W orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego znajdują się: diagnoza, zalecenia i uzasadnienie
W diagnozie zawarte są ogólne informacje o możliwościach, ograniczeniach i potencjale rozwojowym dziecka. W zaleceniach wskazane są warunki realizacji potrzeb edukacyjnych, formy stymulacji, rewalidacji, terapii, usprawniania, rozwijania potencjalnych możliwości i mocnych stron dziecka oraz inne formy wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, a także najkorzystniejsze dla niego formy kształcenia specjalnego. W uzasadnieniu przedstawione są między innymi spodziewane efekty działań (diagnoza prognostyczna).
Przeprowadzenie i dokumentowanie rozpoznania na poziomie przedszkola i szkoły Postępowanie diagnostyczne prowadzone przez Zespół na poziomie przedszkola, szkoły lub placówki to:
- a) wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia, będąca podstawą opracowania i modyfikowania IPET;
- b) rozpoznanie dokonane przez Zespół, będące podstawą do założenia Karty Indywidualnych Potrzeb Ucznia oraz opracowania i modyfikowania Planu Działań Wspierających (PDW).
Po ustaleniu przyczyn trudności rozwojowych i edukacyjnych (z uwzględnieniem warunków środowiskowych) oraz prognoz rozwojowych określane są specjalne pot r z e b y e d u k a c y j n e , w tym potrzeby w zakresie dostosowania otoczenia ucznia.
Określenie p r z y c z y n d a n e g o s t a n u r z e c z y , ustalenie czynników mających wpływ na problem lub zaburzenie (diagnoza genetyczna) nie zawsze leżą w gestii Zespołu. Niekiedy do ich określenia konieczne jest przeprowadzenie dodatkowej diagnozy specjalistycznej, np. psychologicznej, aby rozstrzygnąć, czy niepowodzenia szkolne wynikają z upo- śledzenia umysłowego czy zaniedbań środowiskowych. Rozpoznanie przyczyny w tym przypadku generuje odmienne drogi postępowania (np. IPET lub PDW), inne zalecenia metodyczne. Odmienne są też p r o g n o z y r o z w o j o w e . Im trafniej określona zostanie przyczyna i prognozy rozwojowe, tym lepiej będą zdefiniowane potrzeby dziecka i odpowiednio zaplanowane wsparcie pedagogiczno-psychologiczne.
W przypadku ucznia realizującego indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny monitorowanie osiągnięć i efektów pracy przeprowadzane jest w formie ponownej wielospe- 50 cjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania. Dzieje się tak ze względu na rozległość i kompleksowość podejmowanych działań w ramach IPET, których podsumowanie jest możliwe również tylko po przeprowadzeniu całościowej analizy oceny ucznia przez nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów. Wyrywkowa obserwacja może okazać się niewystarczająca. Zachodzące zmiany mogą być słabo zauważalne. Uczestniczenie przez nauczycieli w wielospecjalistycznej ocenie poziomu funkcjonowania ucznia pozwala im (poprzez wymianę informacji) rozszerzać horyzonty własnego podejścia diagnostycznego.
W przypadku ucznia lub grupy uczniów o jednorodnym lub zbliżonym rozpoznaniu, którzy uczestniczyli w realizacji Planu Działań Wspierających, monitorowanie przebiegu działań przeprowadzane jest w formie okresowej oceny efektywności udzielanego wsparcia i jest dokonywane po upływie czasu zalecanego w treści Karty Indywidualnych Potrzeb Ucznia. Potwierdzona, pozytywna ocena efektywności działań może przemawiać za sukcesywnym wycofywaniem wsparcia i częstszym monitorowaniem działań po to, by potwierdzić czy przyniosły trwały efekt korygujący. Jeżeli zmienią się indywidualne potrzeby ucznia lub przyczyny trudności ustąpią całkowicie, członkowie Zespołu wprowadzają odpowiednie korekty Planu lub zawieszają działania wspierające.
- POZIOM PROGRAMOWY – PLANOWANIE WSPARCIA
IPET lub PDW są formami realizacji określonych wcześniej specjalnych potrzeb edukacyjnych odpowiednio ucznia lub uczniów. Charakter każdego zaplanowanego działania powinien odpowiadać przyczynie trudności rozwojowej lub edukacyjnej, której dotyczy. Planując IPET, a w nim wszechstronne wspieranie rozwoju dziecka, Zespół zobowią- zany jest uwzględniać zadania wynikające z podstawy programowej kształcenia ogólnego. Aby uzyskać ogólniejszy obraz planowanych działań Zespół powinien mieć na względzie stan aktywności ucznia w trzech obszarach: rozbudzanie zainteresowań ucznia (własną osobą, światem zewnętrznym, konstruowaniem modelu swojego funkcjonowania w świecie); kształtowanie umiejętności poznawania przez ucznia (własnej osoby, świata zewnętrznego, zasad postępowania, rozumowania i działania); doskonalenie mechanizmu podejmowania decyzji przez ucznia (na temat wyboru wartościowych cech osobistych, istotnych elementów świata zewnętrznego, ważnych elementów własnego systemu wartości).
